پیشنهاد تصویب این روز به عنوان روز بین‌المللی مقابله با طوفان‌های گردوغبار از طریق سازمان حفاظت محیط زیست به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران ارائه شد و از این پس ۲۱تیر (۱۲ جولای) در تقویم بین‌المللی «روز مقابله با طوفان‌های گرد و غبار» نام گرفته است.
این روز به‌ویژه با توجه به چالش‌هایی همچون نابودی پوشش گیاهی و جنگل‌ها و تبدیل آن‌ها به زمین‌های کشاورزی، خشک شدن تالاب‌ها، سدسازی‌های بی‌رویه، افزایش دیم‌کاری و چرای بیش از حد دام و نابود شدن پوشش گیاهی در مناطق کوهستانی، توسعه معادن و... از اهمیت شایان توجهی برای ما برخوردار است.
ابتدا باید منشأ گرد و غبار را پیدا کنیم
محمدجعفر سلطانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور به ما می‌گوید: گردوغبار، عوامل خارجی و داخلی مختلفی دارد که اگر هر یک از این عوامل به‌درستی شناخته نشود، فعالیت‌هایی که برای بیابان‌زدایی و مقابله با آن انجام می‌شود به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید. بنابراین، ابتدا باید منشأ گردوغبار را پیدا و سپس با به‌کارگیری انواع مختلف عملیات مکانیکی، بیولوژیکی و بیومکانیکی آبخیزداری از وقوع آن پیشگیری کنیم و یا شدت آن را کاهش دهیم.
باید پیش از اجرای هر پروژه‌ای در محیط زیست ابتدا تحقیقات لازم از سوی متخصصان این حوزه با دقت انجام و سپس در صورت اطمینان از بی‌ضرر بودن برای محیط زیست، مجوز اجرای آن صادر شود تا در آینده به مشکلاتی که امروز با آن روبه‌رو هستیم، مواجه نشویم. چرا که طوفان‌های گردوغباری اثرات مضری بر سلامت جامعه، اقتصاد کشور و تغییر اقلیم دارد که شناخت ماهیت، منشأ و اثرات این پدیده در تعیین روش‌های کنترل آن نقش بسزایی خواهد داشت. باید به‌خاطر داشته باشیم ایران، سرزمینی با بارش‌های اندک و منابع آب محدود است و میانگین بارش در کشور ما از میانگین بارش در بسیاری از کشورها کمتر است. بنابراین باید مدیریت جامع، یکپارچه و همه‌جانبه در محیط زیست و به‌ویژه در آبخیزداری داشته باشیم.
این پژوهشگر با اشاره به یکی از مدل‌های موفقی که در سال‌های اخیر روی آن پژوهش کرده، می‌افزاید: استفاده از مدل مدیریتی «دی‌پی‌اس‌آی‌آر» مدلی است که عوامل پیشران و فشار را شناسایی و آثار آن را روی وضعیت نمایان می‌کند تا بتوان پاسخ‌های مناسب برای انجام عملیات بهینه به منظور مقابله با پدیده گردوغبار را شناسایی کرد. به عبارت دیگر می‌توان با یافتن روند تغییرات اکولوژیکی و رفتارهای مختلفی که بر پدیده گرد و غبار تأثیرگذار هستند، متوجه شد هر عامل تا چه اندازه بر وقوع پدیده گردوغبار تأثیر دارد تا با تأکید بر این عوامل برای رفع مشکل در منطقه گام برداشت.
به گفته سلطانی، یکی از مشکلات بزرگی که در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو شده‌ایم، این است که مناطقی همچون هندیجان -جنوب غرب استان خوزستان- که به عنوان دپو گردوغبار از عراق و منطقه هورالعظیم در نظر گرفته می‌شد، اکنون در حال تبدیل به کانون یا منشأ گردوغبار است و اگر همین روال ادامه پیدا کند، با افزایش سطح تأثیر پدیده گردوغبار در کشور روبه‌رو خواهیم شد که موجب افزایش بیابان‌زایی می‌شود.
افزایش غلظت گرد و غبار و روزهای غبارآلود
این عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تأکید بر ضرورت استفاده بهینه از منابع آب کشور، اضافه می‌کند: اکنون در بالادست حوضه‌ها، آب با مقاصد مختلف کشاورزی، صنعتی و اهداف دیگر منحرف می‌شود آن هم بدون توجه به اینکه این اقدام در پایین‌دست چه مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد. در حالی که پیش از انجام هر اقدامی در بالادست ابتدا باید بررسی شود آیا حقابه پایین‌دست را رعایت کرده‌ایم؟ آیا این اقدام موجب افزایش پدیده‌های خشکیدگی، گردوغبار و مشکلات متعدد زیست محیطی در پایین‌دست نمی‌شود؟ این موارد، نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. به عنوان نمونه، برای همین منطقه هندیجان سدهای انحرافی بسیاری ازجمله «سد آسک» روی رودخانه زهره زده شد که اکنون موجب افزایش شدت گردوغبار در منطقه شده و با وجود افزایش سطح انواع عملیات مکانیکی و بیولوژیکی، آمارها نشان می‌دهد متأسفانه گردوغبار هم به لحاظ غلظت و هم به لحاظ تعداد روزهای غبارآلود افزایش یافته و به هدف مورد نظر نرسیده‌ایم. هرچند ممکن است عوامل دیگری در افزایش گردوغبار این منطقه دخالت داشته باشند، بنابراین باید بررسی شود دلیل وضعیت به‌وجود آمده چیست تا اقدامات و هزینه‌هایی که برای رفع این مشکل می‌شود ثمربخش باشد.
سلطانی در پاسخ به این پرسش که در سال‌های اخیر چند منطقه به کانون‌های گردوغبار داخلی افزوده شده‌اند، می‌گوید: سازمان‌های مختلفی ازجمله سازمان زمین‌شناسی کشور تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام داده و نقشه‌هایی تهیه کرده‌اند که براساس نقشه سازمان زمین‌شناسی پنج نقطه در غرب کشور-استان‌های ایلام و خوزستان- مشخص شده و نشان می‌دهد کانون‌های متعدد داخلی و خارجی گردوغبار وجود دارند که موجب گسترش طوفان‌های گردوغبار در بسیاری از نقاط کشور می‌شوند و اگر بخواهیم اقداماتی پیشگیرانه برای مقابله با این پدیده داشته باشیم، باید اقدامات ما پاسخ به نیروهای محرک و یا فشارها باشد تا بتوانیم آن‌ها را از منشأ کنترل کنیم. اما اگر دست روی دست بگذاریم و طوفان‌های گردوغبار به مرحله وضعیت و آثار برسند و آنگاه بخواهیم با این پدیده مقابله کنیم، پیشگیری محسوب نمی‌شود و به نوعی درمان است که تأثیرگذاری چندانی نخواهد داشت و به‌طور حتم کنترل آن با مشکلات متعددی همراه بوده و پیامدهای مختلفی دارد.
طبیعت شوخی‌بردار نیست
این پژوهشگر حوزه آبخیزداری معتقد است مسائل ژئوپلتیک باید از سوی مسئولان دنبال شود، اما ممکن است برخی عوامل را نتوان به‌راحتی مدیریت کرد و یا مسائلی وجود داشته باشد که خارج از اختیار و دسترس ما باشد. البته مسائلی همچون سدسازی در کشورهای همسایه با پیگیری و گفت‌وگو قابل حل هستند. برخی مسائل داخل کشور را نیز می‌توان مدیریت و حل کرد. به عنوان نمونه ما با افزایش سطح زیر کشت، افزایش سطح باغات، افزایش کاربری صنعتی و بالا رفتن سطح درآمد آبخیزنشینان مخالفتی نداریم، اما این اقدامات باید به شرط رعایت حقابه و مسائل زیست محیطی انجام شود، یعنی در پایین‌دست بررسی شود در ازای این پروژه‌های داخلی که اختیار صفر تا صد مدیریت آن دست مسئولان کشور است چه اتفاقی برای محیط زیست خواهد افتاد و مشخص شود سود این پروژه‌ها چقدر است و آیا در آینده زیانی برای محیط زیست به همراه نخواهد داشت؟ به زبان ساده‌تر بررسی شود پروژه‌هایی که در محیط زیست اجرا می‌شود چقدر سود و چقدر زیان دارد و به این نکته توجه داشت که برخی از مشکلاتی که امروز در محیط زیست ایجاد می‌شود در آینده به‌راحتی قابل رفع نیست و باید صدها برابر سودی که امروز از طریق اجرای پروژه‌های مختلف حاصل می‌شود را فقط برای کنترل معضل به‌وجود آمده هزینه کرد، این یک واقعیت است که طبیعت شوخی‌بردار نیست و از یک جایی به بعد شرایط از کنترل ما خارج می‌شود و هر چقدر هزینه کنیم نمی‌توانیم مشکل به‌وجود آمده را برطرف کنیم.
نظر شما